تصنیف چیست؟

تصنیف مهم‌ترین گونه‌ی سبک موسیقی ایرانی است. محبوبیت آن، از یک سو، و رابطه‌ی آن با موسیقی دستگاهی که در تخصص موسیقی‌دانان خاص دربار بود، از سوی دیگر، جایگاهی ویژه به آن اعطا می‌کند و آن را بین موسیقی‌ای قابل دسترس برای همه و موسیقی‌ای که درک و دریافت آن درجه‌ای از معرفت موسیقایی می‌طلبد قرار می‌دهد.

تصنیف در ردیف وجود ندارد، اما بخشی از نوبت سنتی موسیقی ایرانی است که آن هم «دستگاه» نام دارد و عالی‌ترین فرم اجرایی این موسیقی به حساب می‌آید. این فرم ترکیبی با یک پیش در آمل موزون شروع می‌شود و به طور سنتی (امروزه به ندرت رعایت می‌شود)، با توالی قطعات زیر ادامه می‌یابد: یک چهارمضراب (قطعه ی سازی موزون)، یک آواز (قسمت اصلی نوبت که می‌تواند آوازی با سازی باشد، اما همواره غیرضربی یا با وزن آزاد است)، یک تصنیف و یک رنگ یا موسیقی رقص.

دستگاه از اصول تقریبا همه‌ی نوبت‌های سنتی موسیقایی ایرانی- عربی - ترکی پیروی می‌کند که مهم‌ترین بخش فرم آنها (در ایران، آواز) در لفافه‌ی یک مقدمه‌ی اغلب سازی (اینجا، پیش درآماد) و یک خاتمه‌ی همواره سبک و مناسب رقص (اینجا، تصنیف و رنگ) پیچیده شده است و از ندایی سنگین و رسمی به سمت تندایی نسبتا بالا حرکت می‌کند. این اصول در دماهای نوبه‌های عربی- آندلسی، در وصله‌ی سوری، در مقام العراقی عراق و در شش مقام تاجیکی- ازبکی رعایت می‌شود. با این حال، باید این را هم تذکر داد که در مواردی که موسیقی موزون (ضربی) جایگاهی مهم‌تر از موسیقی غیرضربی یا با وزن آزاد در نوبت اشغال می‌کند. (مثل مورد تقریبا همه‌ی سنت‌های موسیقایی ایرانی- عربی۔ ترکی، به جز سنت ایران و آذربایجان)، مقدمه معمولا، برخلاف مورد عکس، حداقل یک بخش غیر ضربی نیز دارد. این واقعیت که تصنیف در اواخر نوبت جای می‌گیرد بر خصلت سبک و فاقد تنش آن تاکید می‌کند. همین را می‌توان درباره‌ی خلاص یا مخلص یا ختم نوبه‌های موسیقی مغرب عربی، قدود وصله‌ی سوری، پسته‌ی مقام العراقی و او فرهای شش مقام گفت. با این حال، یک ویژگی تصنیف را از همتایان عربی و تاجیکی- ازبکی خود متمایز می‌کند. اگر این دو مورد اخیر از دیگر قسمت‌های نوبت مربوطه‌شان با دور ریتمی کوتاه‌تر و سریع‌تر خود متمایز می‌شوند، تفاوت اصلی تصنیف با دیگر قسمت‌های نوبت ایرانی یعنی دستگاه، این است که تنها قسمت آوازی ساخته شده و موزون نوبت است. امکان این هست که خواننده، هنگام اجرای قسمت اصلی دستگاه، یعنی آواز، گذرها یا قطعاتی به صورت موزون بخواند که آنها را معمولا «ضربی» یا «آواز ضربی» می‌نامند.

بهترین کتاب تئوری موسیقی

 

در این نوشته قصد داریم تا بهترین‌ کتاب‌های تئوری موسیقی به زبان فارسی را به نوآموزان و خودآموزان موسیقی معرفی کنیم تا بتوانید در اولین مراحل یادگیری‌تان انتخاب درسی داشته باشید.

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ اگر در حال حاضر به دنبال یادگیری موسیقی هستید و درنظر دارید تا با مطالعه‌ی کتاب تئوری موسیقی دانش و آگاهی خود را در این زمینه افزایش دهید، به شما صمیمانه تبریک می‌گویم؛ چراکه درست‌ترین راه‌ برای درک موسیقی چیزی جز یادگیری دقیق و اصولی آن به کمک اساتید و کتب آموزشی نیست.

در این نوشته قصد داریم تا شما را با بهترین کتاب‌های تئوری موسیقی آشنا کنیم. شایان ذکر است که نگارنده‌ی این مقاله برخلاف دیگر نوشته‌های آنلاین خود تمامی کتاب‌هایی را که در ادامه به ‌شما معرفی می‌کند را مطالعه و بادقت هرچه‌ تمام به شما پیشنهاد می‌دهد. همچنین درنظر داشته باشید که خواندن تنها یک کتاب تئوری موسیقی برای اشراف کامل به این مبحث کافی نبوده و برای فهمِ درست این رشته شما نیازمند مطالعه‌ی چند کتاب و نمونه از هر مبحث دارید. با این‌حال، سعی کردیم تا کامل‌ترین کتاب‌های موجود در زبان فارسی را در اختیار شما قراردهیم تا خوانندگان محترم در کمترین زمان به اطلاعاتی که نیازمندشان هستند، دست یابند.

تئوری بنیادین موسیقی پرویز منصوری
کتاب تئوری موسیقی پرویز منصوری برای اولین بار در مهر ماه ۱۳۶۹ توسط نشرچشمه به چاپ رسید که از همان ابتدا تا به امروز طیف وسیع از اساتید موسیقی از آن برای آموزش به هنرجویان خود استفاده می‌کنند. این کتاب از پایگی‌ترین مباحث موسیقی تا شروع مبحث هارمونی هنرجویان را همراهی میکند. باوجود اطلاعات خوب و مفیدی که کتاب پیش‌رو در اختیار شما قرار می‌دهد اما برای خوانندگان نوآموزی که قصد یادگیری تئوری موسیقی را به صورت خودآموز دارند کمی دشوار و ثقیل است. به صورت ایده‌آل برای دوستداران موسیقی این کتاب میتواند منبع مفیدی بعد‌از داشتن اطلاعاتی جزئی درباره‌ی تئوری موسیقی باشد.
 

 

 
اهداف کتاب تئوری موسیقی پرویز منصوری
۱) در توضیح و تشریح هر نکته تئوریک تا آنجا که امکان داشته اشاره‌ای به سیر تحول آن شده است. این اشاره ها پاسخی است به پرسش آن عده از خوانندگان که در برابر هر قاعده ای (شاید برای فراگیری عمیق تر از خود می پرسند «چرا چنین است؟». از سوی دیگر، از آنجا که این اشاره‌ها ممکن است از حوصله برخی دیگر از خوانندگان بیرون باشد و موجب پاره شدن رشته کار آنها شود، توضیحات اضافی را با حروفی متمایز از متن اصلی چاپ کرده ایم تا خواننده بتواند با خیال راحت از مطالعه آنها چشم پوشی کند.

۲)در میان فصل های نخستین، و نیز در پایان همه فصل ها، پرسش ها و تمرین‌هایی آورده شده است، چنان که خواننده ناگزیر است در نوشتن پاسخ آنها نه از حافظه بلکه از اندیشه خود یاری بگیرد. هرگاه خواننده به پاسخ درست برسد و دوستداران موسیقی را با مبانی دانش امروزی موسیقی آشنا کند و در نهایت سهمی در اعتلای موسیقی ما داشته باشد.

کتاب تئوری موسیقی اثر مصطفی کمال پورتراب
از کتاب تئوری موسیقی کمال پورتراب می‌توان به عنوان دومین و شاید معروفترین و محبوب‌ترین کتاب تئوری موسیقی یاد کرد که تا کنون چهل‌و‌پنج بار تجدیدچاپ شده‌است. این کتاب نخستین بار توسط انتشارات چنگ در سال ۱۳۵۹ به چاپ رسید و پس‌از‌آن نشرچشمه چاپ مجدد آن‌را بر عهده گرفت. قبل‌ازآن کتاب در سال ۱۳۴۵ با توجه به نیاز هنرجویان هنرستان عالی موسیقی ملی به شکل جزوه ای فشرده تدوین گردید بود که مشروح آن توسط مدرسان، در کلاس های گوناگون تدریس می شد و تکالیفی نیز از جانب آنها به هنرجویان داده می شد. از نکات قابل‌توجه این کتاب می‌تواند به ویراست‌های جدید آن اشاره کرد که تاکنون ۵ بار توسط موالف ویراست شده و در هر ویراست بسیاری از اشکالات آن رفع شده‌است.
 

 

تفاوت کتاب تئوری موسیقی کمال پورتراب با پرویز منصوری
شاید برای شما هم این سوال پیش که اگر هر‌دوی این کتاب ها راجع‌به تئوری‌مقدماتی‌موسیقی هستن پس تفاوت‌ آنها چیست؟ کتاب تئوری کمال پورتراب کمی تخصصی‌تر از کتاب تئوری پرویز منصوری می‌باشد و ازاین‌جهت برداشت و فهم درست از آن شاید برای همه‌ کار چندان آسانی نباشد.

 کتاب تئوری موسیقی اثر محسن الهامیان
کتاب تئوری موسیقی محسن الهامیان که در سال‌  ۱۳۷۸ توسط نشر ماهور منتشر شده‌است یکی‌از کارآمدترین کتاب‌ها برای خودآموزان و نوآموزان موسیقی است. این کتاب با نثری ساده و روان نوشته شده که به خوانندگانی که با موسیقی آشنایی چندانی ندارند بتوانند به سادگی مفاهیم اصلی موسیقی را درک کنند. اگر بدون معلم و به‌صورت خودآموز قصد یادگیری دانش موسیقی را دارید برای شروع این کتاب می‌تواند بهترین انتخاب شما باشد. اما همانطور که قبلا در مقدمه مقاله نیر یاد شد، به‌خاطر داشته باشید که برای تکمیل اطلاعات خود خواندن حداقل یکی دیگر کتاب‌های این لیست میتواند بسیار مفید مواقع شود.

این کتاب دارای چهار فصل اصلی می‌باشد: ریتم و ملودی، آکوردشناسی، بیان و اختصارات در موسیقی. در پایان هر فصل نیز تمارینی گنجانده شده است تا پس‌از مطالعه‌ی هر فصل دانش خود را قبل‌از ادامه‌ی کتاب به‌خوبی محک بزنید.
 

 

کتاب آموزش مقدماتی برای موسیقی‌دانان جوان پاول هیندمیت
کتاب آموزش مقدماتی برای موسیقی‌دانان جوان اثر پاول هیندمیت با ترجمه‌ی خوبِ بهزاد هوشمند از جمله‌ کتاب‌های تئوری موسیقی است که با دقت به تمامی مباحث پایه‌ی موسیقی می‌پردازد. روند کلی کتاب آموزش مقدماتی برای موسیقی‌دانان جوان، مانند بسیاری از کتاب‌های آموزشی دیگر، روند افزایش دشواری مباحث طبیعتا از ابتدا به انتهاست. نکته‌ای که در این کتاب به عمد وجود دارد، سرعت بالای دشوار شدن تمرین‌ها و مباحث است، که نشان دهنده‌ی توقع بالای هیندمیت از هنرجویانیست که به واسطه‌ی حضور در دانشگاه، باید با جدیت و نظم و منطق دقیق، به تک تک دروس هر فصل و اجرای تمرین‌های آن‌ها همت گمارند. با این حال این کتاب‌ هم مثل  دو کتاب اول برای خودآموزان مناسب نیست و توصیه می‌شود که توسط مدرسی آگاه تدریس و دنبال شود.

کتاب تئوری موسیقی برای نوآوزان باربرا وارام
کتاب تئوری موسیقی برای نوآوزان باربرا وارام با ترجمه‌ی ایلیا بهارلو که توسط نشر ماهور منتشر شده است، حاصلِ دغدغه‌ی نویسنده برای تالیف کتابی ارزشمند برای یادگیری تئوری موسیقی برای کودکان است. متن ساده و قابل درک کتاب در عین کامل بودن، وجود تمرین های زیاد پس از هر درس، وجود جدول‌ها، نقاشی‌های کشیده شده با علامت های موسیقایی و چاپ و انتشار موفقیت آمیز مبانی بنیادی موسیقی و انتخاب آن به عنوان کتاب برگزیده‌ی سال در نهمین جشنوارهی آموزشی کتاب‌های رشد در دی ماه ۱۳۹۰، همه دلایلی هستند که این کتاب‌ را جز بهترین کتاب‌های تئوری موسیقی قرار می‌دهد. کتاب تئوری موسیقی برای نوآموزان می تواند توسط دانش آموزان مقطع ابتدایی برای فراگیری هر سازی یا تحصیل رسمی موسیقی در مدرسه به کار رود.

این کتاب شامل هشت فصل، امتحانات، تمرین‌های اضافی و پیوست است. عناوین این فصل‌ها عبارتند از:
۱. صفحه‌کلید، نت‌نویسی، نیم‌پرده‌ها، علامات عرضی، پرده‌ها و ارزش‌های زمانی
۲. گام‌های ماژور،
۳. گام‌های مینور
۴. اصطلاحات ایتالیایی، علامت‌های موسیقایی
۵. فواصل
۶. تریادها
۷. میزان‌بندی ساده
۸ . نام‌گذاری گام یک ملُودی و انتقال.

این کتاب برای کودکان مقطع ابتدایی جهت فراگیری هر سازی قابل استفاده است. تمامی عکس‌های کتاب به‌طور کامل با علامت‌های موسیقایی کشیده شده است که می‌تواند یادگیری آنها را برای کودکان ملموس‌تر و راحت‌تر کند.
 

 

سخن پایانی
درپایان به معرفی بسیار کوتاه از فروشگاه کتاب ایران‌موزیکولوژی می‌پردازم که به‌تازگی فعالیت خود را گسترش داده تا بتواند به علاقه‌مندان موسیقی در این راه کمکی هرچند کوچک برساند. ما در فروشگاه تخصصی کتب موسیقی سعی داریم تا هنرجویان و علاقه‌مندان به موسیقی قبل از خرید به اطلاعات مناسب و مهمی دست‌یابند تا بتوانند بهترین انتخاب را داشته باشند. در فروشگاه ما شما می‌توانید فهرست و مقدمه‌ی کتاب مورد نظر را مطالعه و بررسی کنید تا با اطمینان خاطر بر این موضوع که کتابی مفید و ارزشمند انتخاب کرده‌اید، خرید کنید. همچنین نویسندگان وب‌سایت که خود از اساتید دانشگاهی و دانشجویان دانشگاه‌های برتر کشور هستند نظراتی و بررسی‌هایی برای کتاب‌هایی که‌خود مطالعه کرده‌اند نوشته‌اند تا عزیزان بتوانند با اشراف کامل‌ برموضوع مورد نظر انتخاب خود را انجام‌ دهند. امید است تا با همراهی شما بتوانیم برای جامعه‌ی موسیقی ایران مفید واقع شویم.

برای بازدید از فروشگاهِ کتاب‌های موسیقیِ ایران‌موزیکولوژی (اینجا) کلیک کنید.
برچسب‌ها: ایران‌موزیکولوژی,کتاب موسیقی,پرویز منصوری,کمال پورتراب,محسن الهامیان,نشر ماهور

کد مطلب : ۳۲۴۹۳۸